Quy trình chọn lựa cổ phiếu đầu tư chúng ta đi từ (1) định tính là bao gồm những ngành nghề, lĩnh vực dễ bị thao túng số liệu tài chính ví dụ ngân hàng, bất động sản, tập đoàn đa ngành để có sự chủ động cao nhất trong quá trình nghiên cứu về cơ cấu cổ đông, động cơ niêm yết, bề dầy lịch sử của doanh nghiệp, thương hiệu, uy tín và cam kết của ban lãnh đạo; (2) kế đến là định lượng đó là đọc hiểu bảng cân đối kế toán theo chiều dọc để nắm được tài sản chủ đạo của doanh nghiệp đang nằm ở đâu, có rủi ro hay không đặc biệt chú ý các khoản phải thu, hàng tồn kho, tài sản dở dang, góp vốn đầu tư dài hạn. Bên cạnh đó quý vị cần đánh giá báo cáo kết quả kinh doanh, đánh giá tăng trưởng, biên lợi nhuận, chỉ số ROE / ROIC, v.v… kết hợp với việc xem thuyết minh báo cáo tài chính; và sau cùng (3) chúng ta cần kiểm chứng thông tin bằng việc trao đổi với các cổ đông, với chuyên gia trong ngành, với đối thủ kinh doanh của doanh nghiệp, với khách hàng, đối tác, v.v… để đảm bảo rằng nghiên cứu của chúng ta là hợp lý.

Chúng tôi tổng hợp có 4 bài học giúp nhà đầu tư nhận diện thủ thuật tao túng tài chính thông dụng tại Việt Nam:

1/ Tránh xa các ban lãnh đạo làm chúng ta sinh nhiều nghi ngờ:

Đó là các công ty gia đình nắm cổ phần chi phối mà không có đối trọng kiểm soát, đặc biệt cần chú ý ban lãnh đạo thường xuyên quảng cáo, chào bán phát hành và thổi phồng về công ty của mình, tiếp đến đặc biệt chú ý giá trị các khoản giao dịch mua bán với các bên liên quan với công ty nằm trong phần thuyết minh báo cáo tài chính. Bên cạnh đó nhà đầu tư cần tránh xa công ty có đơn vị kiểm toán kém uy tín, chưa có bề dầy lịch sử hoạt động mà vội vàng niêm yết cửa sau.

2/ Nhận diện dấu hiệu thổi phòng doanh thu:

Chúng tôi đặc biệt chú ý đến khoản phải thu tương ứng với doanh thu, tổng tài sản và khoản phải trả bởi không có dấu hiệu dừa dối nào rõ ràng hơn một công ty liên tục tăng trưởng doanh thu trong nhiều năm với giá trị khoản phải thu khổng lồ mang theo.

So sánh doanh nghiệp với các đối thủ đầu ngành nếu xét về quy mô, bề dầy lịch sử hoạt động, lợi thế cạnh tranh của công ty còn nhỏ bé song số liệu tài chính lại so sánh ngang hàng với các doanh nghiệp đầu ngành thì đây là một “lá cờ đỏ” rất đáng quan ngại.

3/ Nhận diện nghệ thuật giấu chi phí:

Các ngành nghề có lượng tài sản cố định lớn đối với trường hợp đẩy lùi chi phí hiện tại sang tương lai chúng ta phải cực kỳ cẩn thận nếu số dư tài sản cố định của công ty tăng quá nhanh, chính sách khấu hao lại quá dài trong khi dòng tiền từ hoạt động kinh doanh (CFO) thì kém.

Đối với trường hợp trốn tránh trích lập dự phòng, giấu chi phí trong nhóm các công ty tài chính chúng ta cần chú ý việc trích lập dự phòng các khoản phải thu, các khoản mục đầu tư dài hạn chưa niêm yết và xem xét kỹ việc trích lập quỹ khen thưởng, phúc lợi với tỷ lệ quá cao.

4/ Nhận diện thao túng dòng tiền kinh doanh (CFO):

Như đã trình bày ở bài viết Nghệ thuật thao túng dòng tiền kinh doanh thì để tránh được các trường hợp gian lận nhà đầu tư cần tập nhìn rộng ra vào xu hướng dòng tiền (FCF), tỷ suất sinh lợi ROIC để nắm bức tranh rộng lớn hơn.

Ngoài ra, quý vị xem kỹ phần thuyết minh khoản phải trả và các giao dịch với các bên liên quan để đánh giá xem bản chất kinh doanh có hợp lý hay chỉ là thủ thuật dòng tiền doanh nghiệp tự tạo ra. Cuối cùng các công ty chuyên đi M&A vào các lĩnh vực trái ngành, không chia cổ tức tiền mặt và có ROIC kém cõi cũng cần hết sức được quan tâm.

—————————————

Vừa rồi là phần trình bày 4 bài học giá trị giúp phát hiện dấu hiệu thao túng số liệu tài chính trong đầu tư. Các hạng doanh nghiệp và ban lãnh đạo như này thường không mang lại giá trị to lớn nào dành cho cổ đông mà trái lại sẽ rút dần rút mòn “dinh dưỡng” của doanh nghiệp và cuối cùng còn lại là một bộ xương khô. Giá cổ phiếu nhóm này về dài hạn chỉ có thể giảm mạnh hoặc là đi ngang.

Kính chúc quý vị nhiều mạnh khỏe, hạnh phúc và thành công !